Rak debelog creva, jedan je od najčešćih karcinoma u svetu.
Medicinski stručnjaci ga obično grupišu sa karcinomom rektuma u kategoriju koja se naziva kolorektalni karcinom.
Kolorektalni rak je treći najčešći rak među muškarcima i ženama u Sjedinjenim Državama (izuzimajući rak kože).
Takođe je drugi vodeći uzrok smrti od raka u Sjedinjenim Državama, odmah posle raka pluća.
Debelo crevo i rektum su deo digestivnog sistema. Debelo crevo je dugo oko 1.5 metara. Rektum čini poslednjih 15 centimetara debelog creva i smatra se prolazom između debelog creva i anusa.
Rak debelog creva javlja se kada abnormalne ćelije debelog creva ili rektuma nekontrolisano rastu, istiskujući zdrave ćelije.
Prema Američkom udruženju za rak (ACS), više od 96 procenata karcinoma debelog creva i rektuma vrsta je poznata kao adenokarcinomi.
Adenokarcinomi su karcinomi koji nastaju u žlezdanim (sekretornim) ćelijama, a nalaze se u tkivima koja oblažu određene unutrašnje organe. Ćelije žlezde proizvode sluz koja podmazuje debelo crevo i rektum.
Rak debelog creva i rektuma obično započinje kao abnormalni izrast, nazvan kolorektalni polipi, u sluznici debelog creva ili rektuma.
Mnogi ljudi sa polipima ne razvijaju rak. Osobe sa velikim polipom (većim od 1 centimetara), višestrukim polipima ili polipom sa displazijom (abnormalne, ali još uvek ne kancerogene ćelije) su najugroženije.
Pregled sadržaja:
Koliko je čest ovaj karcinom?
Otprilike 1 od 20 ljudi će razviti rak debelog creva ili rektuma u nekom trenutku svog života, na osnovu najnovijih podataka (2013–2015) američkog „Nacionalnog instituta za rak“ (NCI).
Ovi podaci takođe procenjuju da više od 1,3 miliona ljudi živi sa rakom debelog creva, samo na prosotu SAD.
Gledajući projekcije za 2018. godinu, „Američko udruženje za rak“ procenjuje da se u Sjedinjenim Državama godišnje dijagnostikuje blizu 100.000 novih slučajeva raka debelog creva i više od 43.000 novih slučajeva karcinoma rektuma.
Prema podacima NCI, kolorektalni rak čini oko 8 procenata svih novih slučajeva karcinoma u zemlji.
Značaj skrininga za rak debelog creva
Redovno obavljanje skrining testova je od suštinskog značaja za sprečavanje raka debelog creva.
Ovi testovi omogućavaju lekarima da kancer potraže u opštoj populaciji, procenjujući ljude koji nemaju simptome bolesti.
Pregledi mogu pomoći lekarima da otkriju i uklone kolorektalne polipe pre nego što postanu kancerogeni. Potrebno je 10 do 15 godina da se novi polipi pretvore u rak.
Skriningom se takođe može rano otkriti rak debelog creva i rektuma, kada postoji najveća šansa da se ove bolesti izleče.
Ako se rak debelog creva pronađe u lokalnoj fazi, pre nego što se proširi dalje od debelog creva ili rektuma, petogodišnja stopa preživljavanja je oko 90 procenata.
Na žalost, tek nešto više od jedne trećine svih karcinoma debelog creva i rektuma se dijagnostikuje ovako rano, velikim delom zbog niskih stopa skrininga.
Do sada se preporučivalo da kolorektalni skrining za ljude sa prosečnim rizikom započne u 50. godini.
Ali u maju 2018. godine, „Američko društvo za rak“ revidiralo je svoje smernice i prebacilo je ove preporuke na 45 godina.
Promena je podstaknuta analizom podataka koji otkrivaju sve veću učestalost karcinoma debelog creva i rektuma kod mlađih ljudi.
Novo istraživanje stavlja barem deo krivice za ovaj problem na porast stope gojaznosti.
Studija objavljena u oktobru 2018. u časopisu „JAMA Oncology“ pratila je zdravlje preko 85.000 žena tokom 22 godine i otkrila da, što je veći indeks telesne mase žene (BMI), to je veći rizik od razvoja kolorektalnog karcinoma pre 50. godine.
Uzroci i faktori rizika od raka debelog creva i rektuma
Šta uzrokuje rak debelog creva i rektuma?
Istraživači i dalje pokušavaju da u potpunosti odgovore na to pitanje. Znaju da mali broj ljudi oboli od raka debelog creva zbog retkih genetskih mutacija koje se prenose kroz njihove porodice. Ipak, za veliku većinu pacijenata kolorektalni rak odražava složenu interakciju između genetike i životnih iskustava.
Veoma mali broj karcinoma debelog creva verovatno je uzrokovan mutacijama nasleđenim od roditelja. Većina genetskih mutacija je stečena, što znači da se javljaju tokom nečijeg života.
U nekim slučajevima mutacija u genu APC, koja obično održava rast ćelija, može imati ulogu.
Lekari su identifikovali niz faktora povezanih sa rizikom od raka debelog creva i karcinoma rektuma koji povećavaju šanse za razvoj bolesti kod osobe.
Čini se da težina, nivo fizičke aktivnosti i ishrana imaju jaču vezu sa ovim karcinomima nego sa bilo kojom drugom vrstom karcinoma.
Faktori rizika za rak debelog creva na koje možemo da utičemo, uključuju:
- Gojaznost ili višak kilograma, posebno na stomaku
- Fizički neaktivan način života
- Ishrana koja uključuje puno crvenog mesa (govedina i jagnjetina) i prerađeno meso
- Pušenje
- Upotreba jakog alkohola
Faktori rizika koji nisu pod kontrolom osobe uključuju:
- Starost (Iako pojedinci mogu razviti kolorektalni karcinom u bilo kojoj dobi, ljudi stariji od 50 godina su u najvećem riziku.)
- Lična ili porodična istorija kolorektalnog karcinoma ili polipa
- Lična istorija zapaljenskih bolesti creva, poput Kronove bolesti ili ulceroznog kolitisa
- Retki nasledni genetski sindromi, kao što je Lynch sindrom
- Dijabetes tipa 2
Prevencija raka debelog creva i rektuma
Najbolji način za prevenciju raka debelog creva je zaustavljanje pre nego što se bolest pojavi.
Ne pušite. Iako ljudi cigarete povezuju sa rakom pluća, manje su svesni njegove snažne veze sa rakom debelog creva.
Održavanje zdrave težine, redovno vežbanje, izbegavanje umerene do teške upotrebe alkohola i sledovanje zdrave ishrane koja crveno i prerađeno meso svodi na minimum.
Pridržavanje preporučenog rasporeda za skrining testove, poput kolonoskopije, takođe može pomoći lekarima da pronađu i uklone potencijalno prekancerozne izrasline zvane polipi. Uklanjanje polipa otkrivenih skriningom jedan je od razloga što stopa smrtnosti od raka debelog creva opada tokom poslednjih nekoliko decenija.
